Zapis windykacyjny jest rozporządzeniem testamentowym, na podstawie którego spadkodawca ustanawia określoną osobę (spadkobiercę) nabywcą przedmiotu zapisu z chwilą otwarcia spadku.

Do polskiego porządku prawnego wprowadzony został na mocy ustawy zmieniającej kodeks cywilny z dnia 18 marca 2011 roku.

Otwarcie spadku następuje z chwilą śmierci spadkodawcy. Przyszły nabywca nazywany zapisobiorcą, może być jednocześnie spadkobiercą testamentowym lub ustawowym osoby, która zapis ustanowiła. Dla swojej ważności zapis windykacyjny musi być sporządzony w testamencie w formie aktu notarialnego, przy czym w treści należy w dokładnie wskazać, że spadkobierca ustanawia zapis windykacyjny, nie może być to treść dorozumiana. W razie wątpliwości o jaki zapis chodzi, przyjmuje się, że chodzi o zapis zwykły, nie windykacyjny.

Katalog rzeczy, które mogą być przedmiotem zapisu jest zamknięty i wskazany w kodeksie cywilnym. Zapisem windykacyjnym objąć można:

• rzeczy oznaczone co do tożsamości lub zwierzę oznaczone co do tożsamości,
• prawa majątkowe zbywalne,
• przedsiębiorstwo,
• gospodarstwo rolne,
• ustanowienie użytkowania lub służebności na rzecz zapisobiercy.

Skuteczność zapisu zależy od wystąpienia kilku przesłanek. Poza wskazaniem go w testamencie notarialnym, w chwili otwarcia spadku przedmiot zapisu musi należeć do spadkodawcy, który nie był zobowiązany do jego zbycia w związku z inną czynnością prawną.

Informacja o nabyciu rzeczy określonej w zapisie windykacyjnym znajdzie się w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku wydawanym przez sąd, albo w notarialnym akcie poświadczenia dziedziczenia. Jest to wystarczające potwierdzenie nabycia przez spadkobiercą przedmiotu zapisu. Zapisobierca może wystąpić do sądu lub notariusza o wydanie postanowienia lub poświadczenia, jednak dokumenty takie mogą być wydane najwcześniej po upływie pół roku od otwarcia spadku.

Zapis windykacyjny nie może być ustanowiony z zastrzeżeniem warunku, lub terminu, a jeśli takowy znajdzie się w testamencie, uważany jest za nieważny. W takim wypadku spadkobierca otrzyma zapisaną rzecz, mimo że nie spełnił warunku określonego przez spadkodawcę. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy z okoliczności, lub testamentu wynika, że bez takiego zastrzeżenia spadkodawca w ogóle nie dokonałby zapisu, jednak wówczas warunek taki nie może być sprzeczny z prawem lub zasadami współżycia społecznego. Odpowiedzialność zapisobierców spadkowych za długi spadkowe jest taka sama jak pozostałych spadkobierców. Jedynym sposobem na jej uniknięcie jest odrzucenie spadku. Zapisobiorca ma również obowiązek wypłacić zachowek pozostałym osobom uprawnionym do otrzymania spadku, jeśli nie były one ujęte w testamencie. Wypłacona kwota nie może być jednak wyższa niż wartość rzeczy, którą na podstawie zapisu otrzymał.

Zapis windykacyjny jest nieważny, gdy rzecz będąca przedmiotem zapisu została sprzedana, ponieważ spadkodawca ma prawo rozporządzać nią w dowolny sposób, nawet po ustanowieniu zapisu.